ĐẠI-NAM (ĐĂNG-CỔ-TÙNG-BÁO)

Số 815 Ngày 29-08-1907

TƯ TƯỞNG NAM-KỲ

M. X. Phủ ở X...

Cochinchine

Cám ơn ông có lòng tốt mà gửi cho tôi mấy trương nhật-báo bằng chữ Pháp và chữ Quốc-ngử của các ông trong ấy làm ra. Tôi xem ra lấy các Đại-Huynh trong Lục-tỉnh làm học chữ Pháp đã khá cả. Ngoài Bắc-kỳ chúng tôi thực chửa được người nào như thế.

Song ông đã có lòng tin mến mà hỏi ý tôi nghĩ làm sao về các tư-tưởng mới của các Đại-Huynh, vậy xin thực tình như anh em một nhà mà nói.

Văn trương Pháp các Đại-Huynh học thì cũng đã được nhiều người rỏi, mà rỏi quá, nhưng hình như các Đại-Huynh có ý chuyên mặt hoa mỹ hơn rằng tư-tưởng. Vả cứ như cái cách các Đại-Huynh nghị-luận, thực ra Pháp cách quá, như thế thì tôi e rằng có ích cho người Pháp hơn răng có ích cho người bản-xứ, vì người bản-xứ mà muốn hiểu được những ý tứ văn hoa ấy, chắc phải đã học chuyên chữ Pháp lâu năm. Tiểu-đệ giám chê rằng : văn thì hay thực, nhưng ý tứ hình như sẵn-sàng lắm, xem không thấy chút nào là tư-tưởng riêng của ngưởi chịu nghĩ.

Còn như quốc-văn thì các Đại-Huynh hình như biếng trễ. Có chữ, có nghĩa, có mẹo, có mực nhưng không có văn; mà một thứ tiếng hiếm như tiếng Đông-dương mình thì phải có nhờ văn mới rộng nghĩa lý dược. Tôi so mấy trương báo bằng Quốc-văn với mấy trương báo bằng Phàp-văn thì hình như các Đại-Huynh học Pháp-văn kỹ quá, kỹ hơn tiếng nước nhà nhiều. Chữ Pháp mình cũng nên biết cặn-kẽ mới xem được mọi sách hay của bợm thì không khác chi nhà Nho ta học thơ phú ngày xưa. Kể ra chữ quốc-ngữ thì học không được lợi bằng thông minh chữ Pháp thực, nhưng có chữ quốc-ngữ hay thì các Đại-Huynh học chuyên lấy hay quốc-văn bây giờ là như làm một sự đại-lượng, không nghĩ đến mình, nghĩ đến anh em đồng-bào khác, không có tiền mà học lấy hay Pháp-tự. Các quí huynh cần chuyên chữ Pháp cho hay thì ông nào hay, chỉ một mình mình được nhờ mình mà thôi. Làm dược quan to cùng Nhà-nước Đại-pháp thì hay mà sương thực, nhưng không chuyên dược cho hết thẩy đồng-bào, thì nước có thể chách các Đại-Huyng chỉ nghĩ đến mình mà thôi.

Huynh ông có mấy nhời khen, tôi lấy làm cảm-đệng lắm, song tôi nghĩ những đồ như vậy mà đã được mặt mũi trong xã-hội thì lấy lá cực cho nước An-nam ta lắm. Đại-Huynh đã qua nước Đại-pháp, thì chắc cũng đã biết là dân xứ ấy, những người như anh em ta, có nhưng đã hơn gì con sâu con kiến chưa, nếu anh em mình ở đó vào bực đánh giầy, thế nhưng về đến đây đã có người biết tên, tuổi đã cực chưa ?

T . N . T

Thơ này là từ của một người ngoài Bắc-kỳ ta gửi cho một ông Phủ Nam-kỳ lục-tỉnh. Ông Phủ ấy thấy ý tứ hay, lại gửi lại để xin đăng vào báo.

Tòa – soạn.